Döküm Çeşitleri Nelerdir?

Döküm, temel üretim yöntemlerinden biri olup birçok döküm çeşidi bulunmaktadır. Bu yüzden döküm yöntemlerinin tam olarak sınıflandırılması zor olmaktadır. Ayrıca özel üretimler için tasarlanmış bazı döküm yöntemleri ve geliştirmeler bulunmaktadır. Yazımızda bu sınıflandırmayı genel olarak kalıcı kalıba döküm ve bozulabilir kalıba döküm olarak iki ana kısımda incelemeye çalışacağız. Döküm ile üretim için daha fazla bilgiye ilgili yazılarımızdan ulaşabilirsiniz.

>> Döküm Nedir? Nasıl Yapılır?
>> Döküm Yönteminin Avantajları ve Dezavantajları

Bozulabilir Kalıba Döküm Çeşitleri

Bozulabilir kalıba döküm yöntemleri en eski üretim yöntemlerinden biridir. Bozulabilir kalıba dökümde çok çeşitli malzemeler kullanılmaktadır. Ayrıca kullanılan malzemeler çoğu döküm çeşidine ismini vermektedir. Çoğu çeşidi seri üretime uygun değildir. Kalıcı kalıba yöntemlerine göre daha az miktarda ürün üretilir. Fakat büyük boyutlu parçalar için idealdir. Bozulabilir döküm yöntemlerinden bazılarını inceleyelim.

Kum Kalıba Döküm

En çok kullanılan bozulabilir döküm yöntemlerindendir. Kalıp için kullanılan kum, belirli bir oranda karışım ile elde edilir. Kum içinde iyi bir yüzey kalitesi için küçük partiküller, oluşan buharın geçebilmesi için ise biraz büyük partiküller içermelidir. Ayrıca kolayca dağılmaması için bağlayıcı malzemelerinde eklenmesi gerekmektedir. Kalıp, eriyik metalin düzenli bir şekilde soğumasını sağlayacak şekilde tasarlanmalıdır.

Kum kalıba döküm aşamaları;

1. Kalıp için kullanılacak maça, model vb. hazırlanır.

2. Kum, model etrafında sıkıştırılarak boşluk elde edilir.

3. Eriyik metalin dökülebilmesi için yolluk hazırlanır.

4. Eriyik metal dikkatlice dökülür ve soğuması beklenir.

5. Kalıp bozularak çıkarılır ve parçanın çıkıntılı kısımları kesilir.

6. Gerek görülürse ürün için ek işlemler yapılır.

Kayıp Model ile Döküm

Kayıp model ile döküm yönteminde model olarak ısı ile buharlaşabilen köpük tarzında malzemeler kullanılır. Temel amaç model ile düzgün bir boşluk oluşturmaya uğraşmadan modelin kalıp içerisinde bırakılmasıdır. Böylelikle kalıp içerisinde iki ayrı kalıp derecesi gerekmez. Önceden kalıpların hazır edilmesi ve seri olarak dökümün yapılması sağlanabilir. Kum kalıba benzer döküm prosesi vardır.

Fakat model tek kullanımlıktır.

Kayıp model ile döküm aşamaları;

1. Malzeme modeli yukarıda anlatıldığı şekilde buharlaşabilen bir malzemeden yapılır.

2. Model kalıba yerleştirilir ve dolgu malzemesi (kum vb.) ile sıkıştırılır.

3. Eriyik metal yolluktan dökülür.

4. Model buharlaşırken, eriyik metal de modelin yerini alır.

5. Soğuması beklenir ve ürün elde edilir.

6. Gerekli görülürse ürüne ek işlemler yapılır.

Kabuk Kalıp ile Döküm

Kabuk kalıp ile döküm yönteminde model kullanılmadan parça üretimi yapılabilir. Model sadece kabuğun üretilmesi için kullanılır. Sıcak model, bağlayıcı malzemeler içeren özel karışım ile buluşturularak model şekli kabuğa çıkarılır. Seri üretim için kullanılabilir. Kabuk yapımında kullanılan malzemeler maliyetlidir.

Kabuk kalıp ile döküm aşamaları;

1. Kabuklar anlatıldığı gibi hazırlanır ve kalıbın içine yerleştirilir.

2. Kabukların etrafı diğer yöntemlere benzer şekilde kum ile doldurulur.

3. Eriyik metal dökülür ve soğuması beklenir.

4. Kabuklar birbirinden ayrılır ve ürün elde edilmiş olur.

5. Yüzey kalitesi bu yöntemde daha iyidir.

Hassas Döküm

Hassas döküm yönteminde ek işlem gerektirmeyecek kadar kaliteli parça üretimi gerçekleştirilebilir.

Daha çok küçük parçaların üretimi yapılmaktadır. Kabuk yöntemine benzer şekilde oluşturulan kalıp ile parça üretimi yapılabilir. Üretim süresi uzun olduğu için az sayıda üretim kapasitesine sahiptir.

Hassas döküm aşamaları;

1. Mumdan parça modeli oluşturulur.

2. Kalıbın üzerine refrektar madde püskürtülür.

3. Kalıp porselen tozları ve bağlayıcı malzemelerin bulunduğu çözeltiye batırılır.

4. Kuruduktan sonra yeterli ısı verilerek mum kalıptan uzaklaştırılır.

5. Oluşan kalıba eriyik metal dökülerek soğuması beklenir.

6. Oluşturulan tabaka, titreşim verilerek ve özenle kırılarak uzaklaştırılır.

7. Ürün elde edilmiş olur.

Alçı Kalıba Döküm

Alçı kalıba döküm yöntemi itibariyle kum kalıba döküme benzemektedir. Daha iyi bir yüzey elde edilmek amacıyla dolgu malzemesi olarak kum yerine alçı kullanılmaktadır. Fakat alçının yüksek sıcaklıklara dayanımı az olduğu için düşük sıcaklıklarda çalışılması önerilmektedir.

Alçı kalıba döküm aşamaları;

1. Kalıp maçası ve modeli hazırlanır.

2. Kalıp boşluğu oluşturulur.

3. Eriyik metal yolluk vasıtasıyla dökülür.

4. Soğuması beklenir ve kalıp kırılarak malzeme çıkarılır.

5. İhtiyaç halinde ek işlemler yapılabilir.

Kalıcı Kalıba Döküm Çeşitleri

Kalıcı kalıba döküm yöntemlerinde, kalıp üretimden sonra bozulmaz, defalarca kullanılabilir. Kalıplar genellikle ısıya dayanıklı metallerden üretilir. Seri üretime uygundur. Fakat büyük boyutlu malzemelerin üretimi için uygun değildir. Metalin sıvı halde tutulması için sürekli bir ısı kaynağı gereklidir.

Kokil Kalıba Döküm

Bu yöntem, metal kalıba döküm olarak da isimlendirilmektedir. Çok yüksek sıcaklıklarda üretim yapılmaz. Çünkü metal kalıba zarar vermektedir. Ancak refrektar malzemeler ile kaplanan kalıplarda yüksek sıcaklıklara çıkılabilmektedir. Kokil kalıba dökümde bir hareketli bir sabit kalıp vardır. Hareketli kalıp üretilen parçanın çıkarılabilmesi için hareket etmektedir.

Kokil kalıba döküm aşamaları;

1. Hareketli kalıp parçası kapanır ve döküm için gerekli boşluk oluşur.

2. Eriyik metal otomatik olarak dökülür ve soğuması beklenir.

3. Hareketli kalıp parçası açılır ve ürün çıkarılır.
4. Her işlemde ürünün yapışmaması için kalıp içine madde püskürtülür.
5. Eğer gerekirse ürün ek işleme tabi tutulur.

Basınçlı Kalıba Döküm

Basınçlı döküm yöntemlerinde eriyik metal kalıp içine basınç ile beslenir. Sıcak hazneli veya soğuk hazneli olarak seri üretim gerçekleştirilebilir. Sıcak hazneli dökümde eriyik metal her zaman ısıyla desteklenir. Soğuk haznelide ise sıcak eriyik metal hazneye dökülüp, kalıbın içine basınçla iletilir. Basınç kullanıldığı için karmaşık geometriler net olarak üretilebilir. Metal soğuyana kadar basınç devam ettirilir. Çok yüksek sıcaklıklara çıkılmaz.

Basınçlı kalıba döküm aşamaları;

1. Eriyik metal ya hazneden direk olarak veya hazneye eklenerek basınçla kalıba iletilir.

2. Kalıp içindeki metal soğuyana kadar basınç kesilmez.

3. Soğuduktan sonra ürün çıkarılır. Çıkarmak için ek ekipman gerekebilir.

4. Her parça üretimi öncesinde kalıp içine yağlayıcı püskürtülür.

5. Ürün elde edilir. Ek işlem gerekiyorsa yapılır.

Santrifüj Döküm

Santrifüj döküm yönteminde, döküm kalıbı eriyik metal dökülerek döndürülür. Kalıp kenarlarındaki boşluklar merkezkaç etkisiyle tamamen doldurulur. Çeşitli santrifüj döküm çeşitleri vardır. Fakat temelde yararlanılan sistem aynıdır. Merkezkaç kuvvetinden dolayı kenardaki katının özkütlesi merkezden daha büyük olabilmektedir.

Santrifüj döküm aşamaları;

1. Döküm kalıbı yolluk ile beraber tasarlanır.
2. Yolluk ile eriyik metal kalıba beslenir.
3. Eriyik metal soğur ve ürün elde edilmiş olur.
4. Ek işlem gerekirse yapılabilir.